\Allah Cihetten Münezzehtir Ne Demek?\
İslam akaidinde “Allah cihetten münezzehtir” ifadesi, Allah’ın herhangi bir yön, cihet, mekan veya konumla sınırlanamayacağını ifade eden temel bir prensiptir. Bu, Allah’ın ezelî ve ebedî, mekândan ve zamandan bağımsız bir varlık olduğuna dair itikadî bir kabuldür. Allah’ın yönlerden münezzeh oluşu, tevhid inancının safiyetini korumak ve Allah’ı mahlûkat sıfatlarından tenzih etmek açısından büyük önem taşır. Bu kavram, özellikle kelam ilmi çerçevesinde Ehl-i Sünnet âlimleri tarafından detaylandırılmış ve savunulmuştur.
\Cihet Nedir?\
“Cihet” kelimesi Arapça kökenlidir ve sözlükte “yön, taraf, taraflardan biri” anlamına gelir. Fiziksel varlıkların bulunduğu bir konumu, yönelimi veya yerini belirtmek için kullanılır. İnsanlar, hayvanlar, nesneler gibi maddi varlıklar, mekânla sınırlı oldukları için bir cihette bulunurlar: sağda, solda, yukarıda, aşağıda, önde veya arkada gibi.
Allah Teâlâ ise yaratılmış hiçbir varlıkla benzeşmez. Bu nedenle Allah’a bir yön izafe etmek, O’nu yaratılmışlara benzetmek anlamına gelir. Bu da tevhid inancına zarar verir ve teşbih (Allah’ı mahlûkata benzetme) anlamı doğurur. Oysa Kur’an’da geçen “\Hiçbir şey O’na benzemez\” (Şûrâ, 11) ayeti, Allah’ın zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde benzersiz olduğunu açıkça ortaya koyar.
\Allah Neden Cihetten Münezzehtir?\
1. \Zatının Ezeli ve Ebedi Olması:\
Mekân ve yön, sonradan meydana gelmiş yani hadis varlıklar için geçerlidir. Allah ise ezelîdir, başlangıcı ve sonu yoktur. Dolayısıyla sonradan yaratılmış olan mekâna ve cihete muhtaç olması düşünülemez.
2. \Mekândan Münezzeh Olması:\
Bir yönün var olması için bir mekânın da olması gerekir. Mekân ise sınırlılık ve sonluluk içerir. Allah sonsuz ve sınırsızdır. Yön ise sınırlılığın en temel göstergelerindendir. Bu nedenle Allah’ı bir cihetle sınırlamak, O’nu sonlu hale getirmek olur ki bu da itikadî bir sapmadır.
3. \Kur’an ve Sünnet’in İşaretleri:\
Kur’an-ı Kerim’de Allah’a yönelik herhangi bir yön izafe edilmemiştir. “O, göklerin ve yerin Rabbidir” (Bakara, 255) gibi ayetlerde Allah’ın her yerde ilmiyle ve kudretiyle kuşatıcı olduğu belirtilir. Sünnette ise Hz. Peygamber’in dualarında ve sözlerinde Allah’a bir yön isnat edilmemiştir. Bazı hadislerde geçen “ellerini semaya kaldırdı” gibi ifadeler, mecazî anlamda Allah’a yönelişi ifade eder ve literal olarak anlaşılmaz.
\Allah’ın Cihetten Münezzeh Olduğunu Savunan Ehl-i Sünnet Görüşü\
Ehl-i Sünnet kelamcıları, özellikle Eş’arî ve Mâturîdî ekolleri, Allah’ın cihetten münezzeh olduğunu vurgular. Bu yaklaşım, Kur’an ve Sünnet’te geçen bazı zahirî ifadelerin te’vil edilmesini de beraberinde getirir. Mesela, “\Rabbin arşa istiva etti\” (Tâhâ, 5) ayeti zahiriyle anlaşıldığında Allah’a bir yer isnat ediliyormuş gibi görünür. Ancak bu tür ifadeler te’vil edilerek, “istiva” kelimesinin kudretini ve hâkimiyetini ifade ettiği açıklanır.
Bu görüşe göre Allah, zâtı ile hiçbir mekânda bulunmaz. Ancak ilmi, kudreti ve iradesiyle her yerdedir. Varlık âlemini kuşatır fakat varlık âleminin içinde değildir.
\Sıkça Sorulan Sorular ve Cevaplar\
\Allah her yerde midir?\
Allah zâtı itibarıyla bir yerde değildir, çünkü mekân kavramı yaratılmış varlıklara mahsustur. Ancak Allah ilmiyle, kudretiyle, iradesiyle her yerdedir. “O sizinle beraberdir, nerede olursanız olun” (Hadîd, 4) ayeti, Allah’ın her an kullarını gözettiğini, onların halini bildiğini ifade eder.
\“Allah göktedir” demek doğru mudur?\
Bazı hadislerde geçen “\Allah göktedir\” ifadesi mecazîdir. Buradaki “gök”, yücelik ve üstünlük anlamında kullanılmıştır. Zira Allah’ın zatı bakımından gökte bulunması, O’nu bir cihetle sınırlandırmak olur ki bu da Ehl-i Sünnet akidesine aykırıdır. Arap dilinde “gökte olmak” mecazen yücelik, kudret ve otorite anlamına gelir.
\“Arşta oturmak” ifadesi Allah’a mekan isnadı mıdır?\
Kur’an’da geçen “istiva” ifadesi, zahiren “oturmak” anlamına gelmez. Bu tür ifadeler te’vil edilerek, Allah’ın arş üzerindeki tasarruf ve hâkimiyetini ifade ettiği kabul edilir. Allah’a “oturmak” gibi beşerî özellikler atfetmek teşbihtir ve caiz değildir.
\Allah neden zâtıyla her yerde değildir?\
Allah’ın zâtının her yerde olması, O’nun cisim gibi düşünülmesine ve hulûl inancına (bir varlığın başka bir varlığın içine girmesi) kapı aralar. Bu ise İslam itikadına aykırıdır. Zira Allah bir cisim değildir, parçalı değildir ve sınırları yoktur. Zâtı yaratılmış hiçbir şeye benzemez.
\Müslümanlar dua ederken neden ellerini göğe kaldırır?\
Dua sırasında ellerin göğe kaldırılması, Allah’ın yüceliğini sembolize eder. Bu, bir yön tayini değil; Allah’a yönelmenin, yüceltmenin ve kulluğun bir ifadesidir. Allah’ın zâtı gökte değildir ancak göğe yönelmek, kalbin Allah’a yönelişinin bir sembolü olarak değerlendirilir.
\Tasavvufun Konuya Yaklaşımı\
Tasavvufi literatürde de Allah’ın cihetten münezzeh olduğu sık
İslam akaidinde “Allah cihetten münezzehtir” ifadesi, Allah’ın herhangi bir yön, cihet, mekan veya konumla sınırlanamayacağını ifade eden temel bir prensiptir. Bu, Allah’ın ezelî ve ebedî, mekândan ve zamandan bağımsız bir varlık olduğuna dair itikadî bir kabuldür. Allah’ın yönlerden münezzeh oluşu, tevhid inancının safiyetini korumak ve Allah’ı mahlûkat sıfatlarından tenzih etmek açısından büyük önem taşır. Bu kavram, özellikle kelam ilmi çerçevesinde Ehl-i Sünnet âlimleri tarafından detaylandırılmış ve savunulmuştur.
\Cihet Nedir?\
“Cihet” kelimesi Arapça kökenlidir ve sözlükte “yön, taraf, taraflardan biri” anlamına gelir. Fiziksel varlıkların bulunduğu bir konumu, yönelimi veya yerini belirtmek için kullanılır. İnsanlar, hayvanlar, nesneler gibi maddi varlıklar, mekânla sınırlı oldukları için bir cihette bulunurlar: sağda, solda, yukarıda, aşağıda, önde veya arkada gibi.
Allah Teâlâ ise yaratılmış hiçbir varlıkla benzeşmez. Bu nedenle Allah’a bir yön izafe etmek, O’nu yaratılmışlara benzetmek anlamına gelir. Bu da tevhid inancına zarar verir ve teşbih (Allah’ı mahlûkata benzetme) anlamı doğurur. Oysa Kur’an’da geçen “\Hiçbir şey O’na benzemez\” (Şûrâ, 11) ayeti, Allah’ın zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde benzersiz olduğunu açıkça ortaya koyar.
\Allah Neden Cihetten Münezzehtir?\
1. \Zatının Ezeli ve Ebedi Olması:\
Mekân ve yön, sonradan meydana gelmiş yani hadis varlıklar için geçerlidir. Allah ise ezelîdir, başlangıcı ve sonu yoktur. Dolayısıyla sonradan yaratılmış olan mekâna ve cihete muhtaç olması düşünülemez.
2. \Mekândan Münezzeh Olması:\
Bir yönün var olması için bir mekânın da olması gerekir. Mekân ise sınırlılık ve sonluluk içerir. Allah sonsuz ve sınırsızdır. Yön ise sınırlılığın en temel göstergelerindendir. Bu nedenle Allah’ı bir cihetle sınırlamak, O’nu sonlu hale getirmek olur ki bu da itikadî bir sapmadır.
3. \Kur’an ve Sünnet’in İşaretleri:\
Kur’an-ı Kerim’de Allah’a yönelik herhangi bir yön izafe edilmemiştir. “O, göklerin ve yerin Rabbidir” (Bakara, 255) gibi ayetlerde Allah’ın her yerde ilmiyle ve kudretiyle kuşatıcı olduğu belirtilir. Sünnette ise Hz. Peygamber’in dualarında ve sözlerinde Allah’a bir yön isnat edilmemiştir. Bazı hadislerde geçen “ellerini semaya kaldırdı” gibi ifadeler, mecazî anlamda Allah’a yönelişi ifade eder ve literal olarak anlaşılmaz.
\Allah’ın Cihetten Münezzeh Olduğunu Savunan Ehl-i Sünnet Görüşü\
Ehl-i Sünnet kelamcıları, özellikle Eş’arî ve Mâturîdî ekolleri, Allah’ın cihetten münezzeh olduğunu vurgular. Bu yaklaşım, Kur’an ve Sünnet’te geçen bazı zahirî ifadelerin te’vil edilmesini de beraberinde getirir. Mesela, “\Rabbin arşa istiva etti\” (Tâhâ, 5) ayeti zahiriyle anlaşıldığında Allah’a bir yer isnat ediliyormuş gibi görünür. Ancak bu tür ifadeler te’vil edilerek, “istiva” kelimesinin kudretini ve hâkimiyetini ifade ettiği açıklanır.
Bu görüşe göre Allah, zâtı ile hiçbir mekânda bulunmaz. Ancak ilmi, kudreti ve iradesiyle her yerdedir. Varlık âlemini kuşatır fakat varlık âleminin içinde değildir.
\Sıkça Sorulan Sorular ve Cevaplar\
\Allah her yerde midir?\
Allah zâtı itibarıyla bir yerde değildir, çünkü mekân kavramı yaratılmış varlıklara mahsustur. Ancak Allah ilmiyle, kudretiyle, iradesiyle her yerdedir. “O sizinle beraberdir, nerede olursanız olun” (Hadîd, 4) ayeti, Allah’ın her an kullarını gözettiğini, onların halini bildiğini ifade eder.
\“Allah göktedir” demek doğru mudur?\
Bazı hadislerde geçen “\Allah göktedir\” ifadesi mecazîdir. Buradaki “gök”, yücelik ve üstünlük anlamında kullanılmıştır. Zira Allah’ın zatı bakımından gökte bulunması, O’nu bir cihetle sınırlandırmak olur ki bu da Ehl-i Sünnet akidesine aykırıdır. Arap dilinde “gökte olmak” mecazen yücelik, kudret ve otorite anlamına gelir.
\“Arşta oturmak” ifadesi Allah’a mekan isnadı mıdır?\
Kur’an’da geçen “istiva” ifadesi, zahiren “oturmak” anlamına gelmez. Bu tür ifadeler te’vil edilerek, Allah’ın arş üzerindeki tasarruf ve hâkimiyetini ifade ettiği kabul edilir. Allah’a “oturmak” gibi beşerî özellikler atfetmek teşbihtir ve caiz değildir.
\Allah neden zâtıyla her yerde değildir?\
Allah’ın zâtının her yerde olması, O’nun cisim gibi düşünülmesine ve hulûl inancına (bir varlığın başka bir varlığın içine girmesi) kapı aralar. Bu ise İslam itikadına aykırıdır. Zira Allah bir cisim değildir, parçalı değildir ve sınırları yoktur. Zâtı yaratılmış hiçbir şeye benzemez.
\Müslümanlar dua ederken neden ellerini göğe kaldırır?\
Dua sırasında ellerin göğe kaldırılması, Allah’ın yüceliğini sembolize eder. Bu, bir yön tayini değil; Allah’a yönelmenin, yüceltmenin ve kulluğun bir ifadesidir. Allah’ın zâtı gökte değildir ancak göğe yönelmek, kalbin Allah’a yönelişinin bir sembolü olarak değerlendirilir.
\Tasavvufun Konuya Yaklaşımı\
Tasavvufi literatürde de Allah’ın cihetten münezzeh olduğu sık